قفل کرنا چەتی د whatsApp دا

واتساپ دێ تشتەکی نوی ل ئەپلیکەیشنا خو زێدەکەت ، ئەو ژیک تو بشێی چەتی دناڤبەرا خو و هەڤالێ خودا قفل بکەی د داهاتوی دا ، و د نوکە دا بو هندەک بکارهێنەرێن ڤێرجنێ بێتا هەی یابەردەستە

کومپیوتەر

کۆمپیوتەر ئامێرێکە[١] بۆ زۆر مەبەست بەکاردێت. دەکرێت پرۆگرام[٢] بکرێت تا ڕیزە کردارێکی ژمێرەیی یان لۆژیک ئەنجام بدات. بەکارھێنەر دەتوانێت لە ڕێگای ماوس و تەختەکلیلەوە داواکارییەکانی خۆی ئاراستەی کۆمپیوتەر بکات و کارەکان لەڕێی شاشەی کۆمپیوتەرەکە پێشان دەدرێن. لاپتۆپێکی ئەیسەر. بەگشتی کۆمپیوتەر دەکرێتە دوو بەش: ڕەقامێر (ھاردوێر) و نەرمامێر (سۆفتوێر) ڕەقامێر ڕەقامێر بریتییە لەو پارچانەی کە کۆمپیوتەر پێک دێنن وەک مۆنیتەر، تەختەکلیل، ماوس، کەیس)[٣] ماوس (مشک) ماوس' ئامرازی نیشانکردنە. بە شێوەیەکی فیزیکی، ماوس پێک دێت لە ئامرازێک کەوا دەگیرێت لەژێر یەکێک لە دەستەکانی بەکارھێنەر.[٤] بۆردی سەرەکی (Mainboard) گرنگترین بەشی ھەر کۆمپیوتەرێک ئەم بۆردەیە کە زۆربەی بەشەکانی دیکەی کۆمپیوتەر لەسەر ئەم بۆردە دادەمەزرێن لەوانە دەتوانین ئاماژە بە ڕام، کارتی گرافیکی، کارتی ڕایەڵە، یەکەی چارەسەری ناوەندی(CPU)، کارتی دەنگ، کارتی تیڤی، کارتی سەتەلایت، مۆدێمی ناوەکی… ھەروەھا ھەندێکیش لە بەشەکانی کۆمپیوتەر بە کێبل بەو بۆردە پەیوەند دەدرێن لەوانە ھارد دیسک، فلاپی درایڤ، سی دی درایڤ، دی ڤی دی درایڤ، سەرچاوەی وزە، پانکە و دەرچەی ماوس و تەختەی کلیل و دەرچەی ڕام (Ram) نەرمامێر نەرمامێر بریتییە لەو بەرنامانەی کە یارمەتی بەکارھێنەر دەدەن کە کار بە کۆمپیوتەر بکەن و کارەکانیان ئاساتر بێت[٥] مایکرۆپرۆسێسۆر تا ئێستە لەنێوان شارەزایاندا لە مشت و مڕدایە. خاڵی سەرەکی دەرکەوتنی کۆمپیوتەری کەسی (PC) مایکرۆپرۆسێسۆرە، کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩٦٨ لەلایەن ئەندازیارێکەوە کە لە Texas Instroments کاریدەکرد دۆزرایەوە، بەڵام لەبەرئەوەی نەیتوانی متمانەی لێپرسراوەکانی بەدەست بھێنێت لە سوودەکانی ھەروا مایەوە و دوای ٣ ساڵ بۆ جارێکی تر دۆزرایەوە. مایکرۆپرۆسیسۆر بۆ یەکەم جار لەلایەن Intel –ەوە کەوتە بواری بازرگانییەوە و شانازی دەکەن بەوەی کە دۆزەرەوەین.[٦] جۆرەکان بەگشتی کۆمپیوتەرەکان پۆڵێنکراون بەپێی بەکارھێنانەکانیان:

زمانێ کوردی

زمان و دیالێكت بێگومان پرسا زمان و دیالێكتان، بابەتەکە گەلەک گرینگ و کەڤنارەیا خەباتا زمانزانستییە. گاڤا کو مژار زمان بە، ئاوایێن جودایێ زمان ژی کو وەک دیالێكت یان ژی لەهجە تێنە بناڤکرن و دەرتێ پێشیا مە. ھەتا ئیرۆ ل سەر ڤێ بابەتێ گەلەک گەنگەشە چێبوونە، د دەرھەقێ ڤێ مژارێ دا پێناسەیێن جھێ جھێ ھاتنە کرن، لێ بەلێ ڕوونكرن و پێناسەیەکە ماقول کو ھەر کەس ل سەر ھەمفکر بە چێنەبوویە. پەیدابوونا جھێتی و گوھەرینا زمان، تایبەتییەكە دیرۆکی و ئەساسییێ زمانە. ژ رۆژا کو زمان پەیدا بوونە و ھەتا ئیرۆ، ھەر جورە تێکەلییا ناڤبەرا کۆمێن مرۆڤان، بوونە سەبەبێ گوھەرینا زمان. پەیدابوونا زار، کۆم و کۆمکێن کولتورییێن جیاواز. تێکەلییا کۆمەیێن مرۆڤان؛ تێکەلییا تاریخی، ئابووری، پێکھاتنا بوویەرێن خوەزایی و کۆمەلی، بوونە سەبەبێ دانوستاندن و گوھەرینا زمان و کولتورێن جییاواز ژی. ژ بەر کو زمان د ناڤ دەمێ دا دگوھەرە. وەکی کو زمانزانێ ناڤدار (فەردیناند دیسۆسێر) ژی دبێژە: “د ناڤا دەمێ دا گوھەرینا زمان، بوویە سەبەبێ پەیدابوونا دیالێكتێن جھێ”(1) ل گۆری ئاستا تێکلییا کۆم و کۆمکێن مرۆڤان؛ وەکی تێکلییا وانا ب ھەڤرا ژینێ، دینی، تجاری، سییاسی و کولتوری، دانوستاندنێن وانێن زمانی ژی چێبوونە. د داوییا ڤان تێکلییان دا زمانەک، ھەم ل گۆر جی-ھەرێمان و ھەم ژی ل گۆر رەوشا وەلاتێن جودا د ناڤا خوەدا دگوھەرە؛ بەرییا ھەر تشتی ژی بلێڤکرنا ھن پەیڤ و شێوەیێن وان دگوھەرە. جارنا ئەڤ گوھەرین ئەوقاس زێدە دبە، کو ئاخافتڤانێن عەینی زمانی پر ب زەحمەتی ھەڤدو تێدگیژن یان ژی تێناگیژن. ل گۆر جی و وارێن جودا، ب ڤێ ئاوایی گوھەرینا زمانەکی، ب پەیڤا دیالێكت (لەهجە، زاراڤا) تێتە بناڤکرن. لێ بەلێ تاریفەکە ستانداردێ دیالێكتێ نینە. زمانزانێ ئالمانی لودویگ پاول(2) ژی دبێژە، “د ناڤبەرا ‘زمان و “دیالێكت” دا ھیچ سنۆرەکە قەتعی و ‘خوەزایی نینە. ئەم دکارن دو شێوەیێن جودایێن زمانەکی، ژ ئالییێ کولتوری ڤە وەک دیالێكتەک و ژ ئالیێن دن ڤە ژی وەک دوو زمانێن جودا تارف بکن. بۆ نموونە “زمان و دیالێكت”، ل گۆر ناساندن و خوسووسیەتێن وان، مومكینە کو ھەتانی رادەیەک کەیفی بە ژی.”(3) جۆن لوینس(4) ژی دبێژە: “د ناڤبەرا دیالێكتێن زمانەکی دا یان ژی د ناڤبەرا دیالێكتێن زمانێن جیران دا دیارکرنا سینۆرەکە موتلەق مومکین نینە.”(5) ھن زمانزان ژی دیالێكت، وەک “شێوەیەکە ئاخافتنا” زمان تەعریف دکن. ب کورتایی ئەم دکارن ببێژن کو ل سەر پێناسە و چارچۆڤەیا “دیالێكت”ێ، فکرەک سابیت و سنۆرەکە موتلەق نینە. ٢. د دەرھەقێ زمان و دیالێكتێن کوردی دا، چ هاتنە گۆتن؟ چاوا کو ل ژۆرێ ژی ھاتە گۆتن، وەکی ھەموو زمان و دیالێكتان، بێگومان ل سەر زمان و دیالێكتێن کوردی ژی فکرێن جودا ھەنە. ئەم دخوازم ل ڤێ دەرێ ھنەک بەحسا تەسنیفکرنا دیالێكتێن کوردی بکن و د دەربارێ ڤێ یەکێ دا چ ھاتییە گۆتن، بینن بیرا وە. ژ بۆ ڤێ یەکێ، ب گرانی ئەمێ ژ نڤیساندنا شەرەفنامەیێ ڤر دا، بەحسا نێرینا ھن نڤیسکار و کوردۆلۆگێن کو ل سەر زمان و دیالێكتێن کوردی خەبتینە بکن. ھەتا ئیرۆ ل سەر ھەموو دیالێكت و شێوەیێن کوردی خەباتەکا ب سەروبەر و تێرھاتی بدەست مە نەکەتییە یان ژی خەباتێن وسا زاف کێم چێبوونە. بەلکی خەباتێن ئەکادەمیک ئێن کو ژ ئیرۆ شووندا بێنە کرن، ببن سەبەبێ نیشاندان و ڤەکرنا رێچەکە نوو. لێ بەلێ گەرەک ئەم ڤێ ژی دیار بکن، کو خەباتا مەیا ئیرۆیین ژ تونەبوونێ دەست پێ نەکرییە. ھەتا ئیرۆ ل سەر زمان و دیالێكتێن کوردی گەلەک تشت ھاتنە گۆتن و نڤیساندن. ئەز دخوازم ب کورتایی ھنەک بەحسا وان گۆتنان، چاڤکانی و خەباتان بکم. ئەگەر ئەم ب ئاوایەکی کرۆنۆلۆژیک بەحسا ڤان بەرھەم و گۆتنان بکن، ل پێشییا ھەموویان شەرەفنامە تێ. د شەرەفنامەیا شەرەفخان بەگی دا، چار دیالێكتێن زمانێ کوردی ھاتنە ژمارتن: ١-کورمانچ، ٢- لۆر، ٣- کەلھور، ٤- گۆران(6). ل پەی شەرەفنامەیێ، سیاحەتنامەیا ئەولیا چەلەبی تێت. دەما ئەم ل سیاحەتنامەیا ئەولیا چەلەبی دنێرن، ئەم دکارن بێژن کو د دەربارێ کوردۆلۆژییێ دا ئاگادارییێن گرینگ تێدا ھەنە، لێ بەلێ ل ڤێ دەرێ ب پرانی ئەمێ ژ ئالییێ زمان ڤە لێ بنێرن. “د سالا ١٦٥٥ان دا سەییاح ئەولیا چەلەبی و مەلەک ئەحمەد پاشا، ب موناسەبەتا سەفەرەک بەر ب (وان)ێ ڤە، رێ دکەڤن و گەلەک جیێن کوردستانێ دگەرن. چەلەبی د دەرھەقێ ڤێ سەفەر و گەرا خوەدا پرتوكەک دنڤسینە و ناڤێ پرتوكا خوە ژی دکە سیاحەتنامە. د سیاحەتنامەیێ دا، شانزدە (١٦) دیالێكتێن کوردی تێنە ژمارتن و ناڤێ وان ژی وسا تێتە رێزکرن: مەحموودی، ئاڤنکی، زازایی، لۆلۆیی، جیلۆیی (ھەکاری)، شیرڤانی، جزرەوی، پسانی، سنجاری، ھەریری، ئەردەلانی، سۆرانی، خالتی، چەکڤانی، ئیمادی، رۆژکی.”(7) وسا خویا دکە کو چەلەبی ناڤێ عەشیران، مەنتیقا، شێوە و دیالێكتان تەڤلیھەڤ کرییە. ئەگەر ئەم ڤانا وەک دیالێكت تەسنیف بکن تەنێ لۆرانی، سۆرانی، ئەردەلانی و زازاکی دمینن. ئەو پەیڤێن دن ژی، ئەم دکارن پرانییا وان وەک ناڤێ عەشیر و شێوەیێن کورمانجی قەبوول بکن. خەباتا پەدەگۆگێ ئەرمەن ھاچاتور ئابۆڤیان(8) (١٨٠٩-١٨٤٨) تەئسیرەک گران ل سەر ئیرانۆلۆگێن روسی کرییە. ژ بەر ڤێ یەکێ ئابۆڤیان وەک باڤێ کوردۆلۆژییا روسیایێ تێتە قەبولکرن. ئابۆڤیان ژی دیالێكتێن زمانێ کوردی ب ناڤێ کورمانجی و زازاکی وەک دوو شاخان پارڤە دکە. پشتی ئابۆڤیان، پیتەر لێرخ(9) (١٨٢٨-٢٨٨٤) یەک ژ ھیمدار و سازکەرێن کوردۆلۆژییا سۆڤیەتێ تێتە قەبولکرن. ل گۆر بەلگەیێن ئیرۆ، “مەتنێن پێشینێ زازاکی، وی ب خوە، ل گۆر دەڤۆک و گۆتنا کوردێن کو د شەرێ روسیا-عوسمانییان دا ئەسیر کەتبوون، دایە بەرھەڤ کرنە. سالا ١٨٥٧-٥٨ێ، ئەڤ نڤیس و مەتنێن بەرھەڤکری د سانت پترسبورگ دا ھاتنە چاپکرن و بەلاڤکرن. فەرھەنگا پێشینا زازاکی-روسی ژی، سالا ١٨٥٨ێ ھاتیە چاپکرن. ھەمان دەمی ئالبەرت ڤۆن لۆك ژی، ھن مەتنێن فۆلکلۆرا کوردی ب دیالێكتا کورمانجی و زازاکی بەرھەڤ کرنە و سالا ١٩٠٣ ل بەرلینێ دانە چاپکرن و بەلاڤکرن) (10)”